Trong Năm Thánh của các cơ quan công quyền được tổ chức vào ngày 21 và 22 tháng Sáu tại Rôma, Đức Lêô XIV đã vạch ra các nền tảng đạo đức của hành động chính trị nhằm phục vụ cho “thiện ích của gia đình nhân loại chúng ta”, đặc biệt kêu gọi các nhà cầm quyền hãy bám chặt vào luật tự nhiên, một “la bàn” thiết yếu khi đối mặt với những thách thức đạo đức đương đại.
Nhân dịp Năm Thánh của các cơ quan công quyền được tổ chức tại Rôma, Đức Thánh Cha Lêô XIV đã phát biểu vào Thứ Bảy ngày 21 tháng 6 năm 2025 với khoảng 700 quan chức và các nhà lãnh đạo chính trị từ 68 quốc gia.
Hành động vì công ích
Trong bài phát biểu bằng tiếng Anh, trước tiên Đức Thánh Cha đã tố cáo những bất bình đẳng về kinh tế vốn tạo ra những bất công dai dẳng, gây ra bạo lực và sớm hay muộn là chiến tranh. Ngài khẳng định rằng một chính sách công bằng trong việc phân phối các nguồn tài nguyên có thể hoạt động hiệu quả cho hòa bình. Ngài đã nói đến công ích như là một trong những nền tảng quan trọng của hành động chính trị. Ngài nói : “Điều đầu tiên liên quan đến trách nhiệm của quý vị trong việc thúc đẩy và bảo vệ – độc lập với bất kỳ ích lợi đặc biệt nào – lợi ích của cộng đồng, công ích, đặc biệt bằng cách bảo vệ những người dễ bị tổn thương và bị gạt ra ngoài lề xã hội. Chẳng hạn, điều này có nghĩa là nỗ lực khắc phục sự chênh lệch không thể chấp nhận được giữa khối tài sản khổng lồ tập trung vào tay một số người và người nghèo trên thế giới (x. Lêô XIII, Thông điệp Rerum Novarum, 15 tháng 5 năm 1891, 1). Những người sống trong điều kiện khắc nghiệt kêu gào để tiếng nói của họ được lắng nghe và thường không có đôi tai nào sẵn lòng lắng nghe lời cầu xin của họ. Sự mất cân bằng này tạo ra những tình trạng bất công dai dẳng, dễ dẫn đến bạo lực và sớm hay muộn dẫn đến thảm kịch chiến tranh. Mặt khác, nền chính trị lành mạnh, bằng cách thúc đẩy việc phân phối công bằng các nguồn lực, có thể mang lại sự phục vụ hiệu quả cho sự hòa hợp và hòa bình cả trong nước lẫn quốc tế.”
Tự do tôn giáo và đối thoại liên tôn
Một vấn đề mạnh mẽ khác trong bài phát biểu của ngài: tự do tôn giáo và đối thoại liên tôn, mà chính trị phải bảo vệ bằng cách tạo ra những điều kiện thuận lợi cho việc đối thoại và chung sống. Ngài nói: “Lĩnh vực này đã mang một ý nghĩa lớn hơn trong thời điểm hiện tại, và đời sống chính trị có thể đạt được nhiều thành tựu bằng cách khuyến khích các điều kiện để có được tự do tôn giáo đích thực và có thể phát triển một cuộc gặp gỡ tôn trọng và mang tính xây dựng giữa các cộng đồng tôn giáo khác nhau. Niềm tin vào Thiên Chúa, với những giá trị tích cực phát sinh từ đó, là nguồn mạch bao la của sự thiện và chân lý cho cuộc sống của các cá nhân và cộng đồng. Thánh Augustinô đã nói về sự cần thiết phải chuyển từ amor sui – lòng tự ái ích kỷ, thiển cận và mang tính hủy diệt – sang amor Dei – một tình yêu tự do và quảng đại, đặt nền tảng trên Thiên Chúa và dẫn đến việc trao ban chính mình. Ngài dạy rằng bước chuyển đó rất cần thiết cho việc xây dựng civitas Dei, một xã hội có luật cơ bản là bác ái (x. De Civitate Dei, XIV, 28).”
Luật tự nhiên, la bàn cho hành động chính trị
Cũng trong chiều hướng này, theo Đức Lêô XIV, điều phải là la bàn của các cơ quan công quyền: luật tự nhiên. Một luật “không phải do bàn tay con người viết ra, nhưng được công nhận là có giá trị mọi thời và mọi nơi”. Ngài tuyên bố : “Để có một điểm tham chiếu chung trong hoạt động chính trị, và không loại trừ một cách tiên thiên bất kỳ sự xem xét nào về siêu việt trong các quá trình ra quyết định, sẽ rất hữu ích nếu tìm kiếm một yếu tố hiệp nhất mọi người. Để đạt được mục đích này, điểm tham chiếu thiết yếu là luật tự nhiên, không phải do bàn tay con người viết ra, nhưng được công nhận là có giá trị ở mọi thời và mọi nơi, và tìm ra lý lẽ hợp lý và thuyết phục nhất trong chính tự nhiên. Theo lời của Cicero, một người bênh vực đầy thẩm quyền về luật này từ thời cổ đại, tôi trích dẫn từ De Re Publica: “Luật tự nhiên là lý trí ngay lành, phù hợp với tự nhiên, phổ quát, bất biến và vĩnh cửu, mà với những mệnh lệnh của nó, mời gọi chúng ta làm những gì ngay lành và với những lệnh cấm của nó ngăn cản chúng ta khỏi làm điều xấu… Không thể thay đổi luật này, cũng không thể loại bỏ bất kỳ phần nào của nó, cũng không thể bãi bỏ nó hoàn toàn; bởi Thượng viện hay người dân, chúng ta không thể thoát khỏi nó, cũng không cần thiết phải tìm người bình luận hay giải thích nó. Và sẽ không có luật ở Rôma, cũng không có luật ở Athens, không có bây giờ, không có sau này; nhưng một luật vĩnh viễn và không thay đổi sẽ chi phối mọi dân tộc vào mọi thời” (III, 22).”
Đức Thánh Cha nói tiếp : “Luật tự nhiên, vốn có giá trị phổ quát, tách rời và vượt lên trên những niềm tin gây tranh cãi khác, tạo thành la bàn để chúng ta xác định phương hướng trong việc lập pháp và hành động, đặc biệt là về các vấn đề đạo đức tế nhị và cấp bách mà, ngày nay hơn trong quá khứ, liên quan đến đời sống cá nhân và quyền riêng tư.”
Về vấn đề này, “Tuyên ngôn Quốc tế về Nhân quyền, được Liên hợp quốc phê chuẩn và công bố vào ngày 10 tháng 12 năm 1948, hiện là một phần di sản văn hóa của nhân loại. Bản văn đó, luôn luôn có giá trị, có thể góp phần rất lớn vào việc đặt con người, trong sự toàn vẹn bất khả xâm phạm của họ, làm nền tảng cho việc tìm kiếm chân lý, nhờ đó khôi phục phẩm giá cho những ai không cảm thấy được tôn trọng trong thâm tâm họ và theo tiếng gọi của lương tâm họ.”
Thách thức của trí tuệ nhân tạo và tính trỗi vượt của con người
Từ đó, Đức Thánh Cha đề cập đến thách thức của trí tuệ nhân tạo, vốn phải là một công cụ vì thiện ích của con người : “Điều này đưa chúng ta đến sự cân nhắc thứ ba. Mức độ văn minh đạt được trong thế giới của chúng ta và những mục tiêu mà quý vị có trách nhiệm phải đạt được hiện đang phải đối mặt với một thách thức lớn dưới dạng trí tuệ nhân tạo. Đây là một sự phát triển chắc chắn sẽ giúp ích rất nhiều cho xã hội, miễn là việc sử dụng nó không làm xói mòn căn tính và phẩm giá con người cũng như các quyền tự do cơ bản của họ. Đặc biệt, không được quên rằng trí tuệ nhân tạo hoạt động như một công cụ mang lại thiện ích cho con người, không hạ thấp họ, không thay thế họ. Thực tế, những gì đang nổi lên là một thách thức đáng kể, một thách thức đòi hỏi sự quan tâm lớn lao và tầm nhìn xa để dự tính, cả trong bối cảnh các kịch bản mới, các lối sống khỏe mạnh, công bằng và lành mạnh, đặc biệt vì thiện ích của các thế hệ trẻ.”
Đặc biệt, ngài nhắc nhớ : “Cuộc sống cá nhân của chúng ta có giá trị lớn hơn bất kỳ thuật toán nào và các mối quan hệ xã hội đòi hỏi không gian để phát triển vượt xa các khuôn mẫu giới hạn mà bất kỳ cỗ máy vô hồn nào cũng có thể đóng gói sẵn. Chúng ta đừng quên rằng, mặc dù có thể lưu trữ hàng triệu điểm dữ liệu và trả lời nhiều câu hỏi chỉ trong vài giây, nhưng trí tuệ nhân tạo vẫn được trang bị một “bộ nhớ tĩnh” không thể nào so sánh được với bộ nhớ của con người. Trái lại, trí nhớ của chúng ta có tính sáng tạo, năng động, có khả năng tạo sinh, có khả năng hợp nhất quá khứ, hiện tại và tương lai trong một cuộc tìm kiếm ý nghĩa một cách sống động và hiệu quả, với tất cả những hàm ý về mặt đạo đức và hiện sinh mà điều này đòi hỏi (xem Đức Phanxicô, Diễn văn tại Phiên họp G7 về Trí tuệ Nhân tạo, ngày 14 tháng 6 năm 2024).”
Mẫu gương thánh Thomas More
Về tất cả điều này, Đức Lêô XIV đã đề xuất một mẫu gương cho các nhà lãnh đạo chính trị: thánh Thomas More, đã chết như một vị tử đạo vì không chịu chối bỏ lương tâm của mình. Ngài biến thánh nhân thành biểu tượng cho tính ưu việt của sự thật so với bất kỳ hình thức thỏa hiệp chính trị nào. Đức Thánh Cha nhấn mạnh : “Ngài Thomas More là một người trung thành với trách nhiệm công dân của mình, một người phục vụ hoàn hảo của Nhà nước chính vì đức tin của ngài, điều này khiến ngài coi chính trị không phải là một nghề mà là sứ mạng truyền bá sự thật và sự thiện hảo. Ngài “đặt hoạt động công khai của mình để phục vụ con người, đặc biệt là những người yếu đuối và nghèo khổ; ngài giải quyết các tranh chấp xã hội với ý thần công bằng mạnh mẽ; ngài bảo vệ gia đình và bảo vệ nó với sự cam kết dấn thân tích cực; và ngài cổ võ việc giáo dục toàn diện cho giới trẻ” (Tông thư E Sancti Thomae Mori, ngày 31 tháng 10 năm 2000, 4). Sự can đảm mà ngài thể hiện bằng việc sẵn sàng hy sinh mạng sống mình thay vì phản bội sự thật đã khiến ngài, cũng như đối với chúng ta ngày nay, trở thành một vị tử đạo vì tự do và vì tính ưu việt của lương tâm. Cầu mong tấm gương của ngài là nguồn cảm hứng và hướng dẫn cho mỗi người trong quý vị! ”
Tý Linh
Nguồn:Xuân Bích Việt Nam
